پروژسترون یکی از هورمونهای مهم زنانه است و روی سیستم عصبی ما اثر آرامبخش دارد. این هورمون یک متعادلکننده عالی در برابر افزایش استروژن است و از آنجا که ضد استروژن است، از پستان و رحم ما محافظت میکند.
پروژسترون یک موضوع بسیار مهم است و وقتی در بدن ما به اندازه کافی وجود نداشته باشد، مشکلساز خواهد بود. از طرفی اگر ما بیش از حد پروژسترون داشته باشیم باز هم حالمان خوب نخواهد بود! من در این مقاله ابتدا درمورد انواع مختلف کمبود پروژسترون صحبت خواهم کرد و سپس درباره افزایش پروژسترون که نادرتر است بحث میکنم.
مانند بسیاری از هورمونهای دیگر ما، پروژسترون نیز باید در یک وضعیت صددرصد درست و در تعادل باشد.
پروژسترون چیست؟
پروژسترون هم در غدد فوق کلیه و هم در تخمدان ساخته میشود. رویدادی که هر ماه در تخمدان شما رخ میدهد واقعاً شگفتانگیز است.
در تخمکگذاری، فولیکولی که ابتدا استروژن تولید کرده و سپس تخمک را آزاد میکند، خودش داخل تخمدان باقی میماند و ارگان جدیدی تشکیل میدهد به نام کیست تخمدان ( corpus luteum) یا “جسم زرد” که هورمون پروژسترون مورد نیاز بدن را ترشح میکند. در هیچ جای دیگر بدن نمیبینیم که عضو جدیدی تشکیل شود و به این سرعت خونرسانی به آن انجام شود. و شاید این هم به همان اندازه شگفتانگیز باشد که جسم زرد فقط دو هفته دوام دارد و سپس از بین میرود و پریود بعدی شروع میشود. بله، زنان شگفتانگیز هستند!
پروژسترون، در کنار هورمون انسولین، متداولترین هورمون مرتبط با تخمدان پلیکیستیک (PCOS) است، اما مشکلات پروژسترون در زنان فاقد PCOS نیز اتفاق میافتد.
ما قبلاً درباره نقش هورمون انسولین در تنبلی تخمدان صحبت کردهایم:
رژیم تنبلی تخمدان؛ آیا با تغییر در رژیم غذایی میتوان این سندروم را کنترل کرد؟
درمان تنبل تخمدان؛ راهنمای کامل کنترل این سندروم با اصلاح سبک زندگی
فرایندی که در بالا ذکر کردم (تبدیل فولیکول به تخمک و جسم زرد) در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان PCOS مختل میشود، زیرا این افراد غالباً دارای فولیکولهای معیوب هستند که این روند طبیعی را طی نمیکند و منجر به چرخههای تخمکگذاری نمیشوند و بنابراین هیچ جسم زردی هم شکل نمیگیرد. البته، همانطور که قبلاً هم گفتهایم همه زنان مبتلا به تنبلی تخمدان یکسان نیستند و مانند همه موارد دیگر در رابطه با تنبلی تخمدان، مسئله تخمکگذاری برای همه خانمهای دارای تنبلی تخمدان یکسان نیست و برخی از زنان مبتلا به PCOS تخمکگذاری دارند، اما کمبود پروژسترون یکی از مشخصههای PCOS است.
چیزی که اکثر زنان نمیدانند این است که انواع مختلفی از کمبود پروژسترون وجود دارد که میتواند برای هر خانمی اتفاق بیفتد، نه فقط برای کسانی که دارای تخمدان پلیکیستیک هستند. و البته در یک فرد مکانیسمهای متعددی میتوانند منجر به کاهش پروژسترون شود. مثلاً ما ممکن است به دلیل عدم تخمکگذاری یا نقص فاز لوتئال، دچار کمبود پروژسترون شویم.
عدم تخمکگذاری
عدم تخمکگذاری وقتی اتفاق میافتد که در بدن ما فرآیند تخمکگذاری انجام نشده و جسم زردی هم شکل نمیگیرد و بنابراین تولید پروژسترون نیز انجام نمیشود. این مسئله در زنان مبتلا به PCOS بسیار شایع است اما به دو نکته توجه داشته باشید:
برخی از زنان مبتلا به PCOS تخمکگذاری دارند، اما به دلیل نقص فاز لوتئال هنوز هم میتوانند پروژسترون کمی داشته باشند (در ادامه درباره نقص فاز لوتئال بیشتر توضیح خواهم داد).
عدم تخمکگذاری در افراد دارای PCOS شایع است اما ممکن است به دلیل کمبود سیگنالهای مغزی که باید به تخمدانها فرمان بدهند، باشد که به نام آمنوره هیپوتالاموس (Hypothalamic Amenorrhea) مشهور است. بهطور خلاصه در آمنوره هیپوتالاموس، فرد به مدت ۳ ماه پریودش قطع میشود.درواقع مسئله در جایی بغرنج میشود که ممکن است شما بهطور همزمان هم تخمدان پلیکیستیک داشته باشید و هم دچار آمنوره هیپوتالاموس شده باشید. در واقع شما به دو دلیل مختلف ممکن است تخمکگذاری نداشته باشید!
در اینصورت حل این مسئله فوقالعاده مشکل است، زیرا این دو نوع عدم تخمکگذاری بهطور متفاوتی درمان میشوند. وقتی عدم تخمکگذاری به دلیل PCOS است، ما باید میزان مصرف کربوهیدراتها را کاهش دهیم، تا جایی که ممکن است کالریها را کم کنیم و تمرکزمان را روی افزایش حساسیت به انسولین بگذاریم تا دورههای پریود را دوباره به حالت اولیه برگردانیم. اما درمورد عدم تخمکگذاری ناشی از آمنوره هیپوتالاموس، ما باید روی تنظیم مجدد رژیم غذایی و ورزش تمرکز کنیم (مثلاً بیشتر غذا بخوریم، کالریها را افزایش دهیم و ورزش را کمتر کنیم) و همچنین استرس را به حداقل برسانیم تا دورههایمان به حالت عادی برگردد.
اگر برایتان سوال است که دلیل عدم تخمکگذاری شما چیست، می توانید در روز دوم سیکل پریود خود آزمایش خون LH – هورمون لوتئینساز (luteinizing hormone)- را انجام دهید. نسبت LH به FSH -هورمون محرک فولیکول (follicle stimulating hormone) – نیز مهم است. ما در پستی جداگانه همه آزمایشهایی که در سندروم تنبلی تخمدان مهم هستند را توضیح خواهیم داد. این راهنما آزمایش هورمونی و الگوهای تیروئید را نیز شامل میشود و به شما نشان میدهد که چطور از التهاب، کمخونی و مشکلات قند خون که برهمزننده معادلات هورمونی هستند، سردربیاورید.
بهطور خلاصه، معمولاً هورمونLH در PCOS ، بالا و در آمنوره هیپوتالاموس (HA) پایین است. اما نکته مهم این است که بدانید LH یک معیار کامل نیست و گرچه معمولاً اینگونه است اما ممکن است هورمون LH در PCOS پایین باشد یا ممکن است موارد دیگری مانند بیماریهای خودایمنی باعث ایجاد یک الگوی گیجکننده در این هورمون شوند. اما بررسی این شاخصه احتمالاً میتواند روشنکننده باشد.
PCOS و آمنوره هیپوتالاموس (HA) از جهت دیگری نیز غیرقابل تمایز هستند، زیرا هر دو شرایط ذکرشده میتوانند کیستهای متعددی را در تخمدان شما نشان دهند (این کیستها از طریق سونوگرافی دیده میشوند) و مورد دیگر این است که هر دو میتوانند باعث افزایش هورمون AMH – هورمون آنتی مولرین (anti-mullerian hormone) – شوند.
ما در مقالات قبل گفتیم که مدیریت مصرف کربوهیدرات در سندروم تخمدان پلی کیستیک بسیار مهم است. اما وضعیت وقتی پیچیده میشود که شما در تلاش برای مدیریت PCOS کالری یا کربوهیدراتتان را خیلی کم کرده باشید، و این میتواند برای بدن نوعی استرس تلقی شده و باعث آمنوره هیپوتالاموس نیز بشود.
همچنین میتوانید با کم کردن غذا مقاومت به انسولین را نیز بدتر کنید، میدانم که گیجکننده است. اما به یاد داشته باشید تعادل قند خون رقص پیچیدهای بین دو هورمون انسولین و کورتیزول است و نوسانات قند خون خودش منبع عظیمی از استرس برای بدن ایجاد میکند.
چیزی که درمورد مصرف کربوهیدرات مهم است، فقط کم کردن میزان آن نیست بلکه فاصله بین مصرف مواد غذایی و میزان و نوع ورزشی که انجام میدهید نیز برای کنترل آمنوره هیپوتالاموس و PCOS مهم است. ما در مقالهای جداگانه به موضوع تعیین میزان کربوهیدرات مصرفی برای ایجاد تعادل هورمونی پرداختهایم:
هورمونهای ما با چه زبانی با ما صحبت میکنند؟
میزان کربوهیدرات مصرفی ما چه تاثیری روی هورمونهای ما دارد؟
نقص فاز لوتئال ( luteal phase defect)
نقص فاز لوتئال نیز باعث کمبود پروژسترون میشود که در اثر استرس یا سایر مسائل هورمونی ایجاد میشود. درحالیکه معمولاً عدم تخمکگذاری در PCOS وجود دارد اما همیشه دلیل آن کمبود پروژسترون نیست، و فقط هورمون پروژسترون نیست که در این مورد ایفای نقش میکند.
همیشه به یاد داشته باشید وضعیت سلامتی ما فقط به یک هورمون وابسته نیست.
وقتی که دچار سندروم تخمدان پلی کیستیک ، کمکاری تیروئید (هاشیموتو) یا خستگی آدرنال هستیم، تقریباً همیشه هورمونهای دیگر بدن ما نیز متعادل نیستند. تنبلی تخمدان یا هر مسئله هورمونی دیگری فقط به یک پارامتر وابسته نیست و مستقل از هورمونهای دیگر عمل نمیکند.
این مسئله، بهویژه هنگامی صادق است که عدم تعادل در طیف وسیعی از هورمونها مانند انسولین یا التهاب، بسیار اساسی باشد. همین مسئله درمورد کورتیزول و مشکلات غدد فوق کلیوی نیز صادق است. درمورد مشکل پروژسترون پایین در افراد دارای تخمدان پلی کیستیک تقریباً همیشه درجهای از عدم تعادل انسولین و کورتیزول را نیز داریم.
پروژسترون و سایر بازیکنان هورمونی مهم بدن ما
اینهمه تاکید من روی هورمونهای کورتیزول و انسولین و اینکه همیشه آنها را هورمونهای اصلی میدانم، فقط به این دلیل نیست که این هورمونها مهمترین هورمونهای بدن شما هستند، بلکه زیرا مانند هورمون تیروئید وقتی حتی اندکی از تعادل خارج میشوند، سایر هورمونهای شما را نیز تحت تأثیر قرار میدهند. اما انسولین و کورتیزول، برخلاف تیروئید، دو هورمونی هستند که شما میتوانید بهصورت روزانه آنها را کنترل کنید.
معمولاً بسیار این توصیه را میشنویم که سبک زندگیتان را اصلاح کنید، مدیریت تغذیه، خواب و میزان استرس جسمی و روانی، و اغلب اوقات ما از سبک زندگی درست غافل هستیم. اما باید بدانیم همه اینها مواردی است که ما میتوانیم در آنها مداخله کرده و تعادل انسولین و کورتیزول و در نهایت کم بودن پروژسترونمان را اصلاح کنیم.
اما البته، همه چیز فقط درمورد انسولین و کورتیزول نیست. اگر پروژسترون پایینی دارید، میتواند روی تیروئید شما نیز تأثیر منفی بگذارد.
همچنین، وقتیکه پروژسترون پایین است به سرعت شکاف بیشتری بین استروژن و پروژسترون ایجاد شده و غلبه استروژن بیشتری ایجاد میشود. و عملکرد پروژسترون روی مغز و پستان و رحم را به خاطر میآورید؟ اکنون نیز شاهد تأثیر در این قسمتهای بدن نیز هستیم.
بنابراین نمیتوانیم فرض کنیم که به دلیل سندروم تخمدان پلیکیستیک و کمبود پروژسترون، تنها مشکل ایجاد شده تخمکگذاری ضعیف یا عدم تخمکگذاری است. تخمکگذاری ناقص تنها چیزی نیست که اتفاق میافتد و وقتی فقط به تخمکگذاری توجه میکنیم و ابعاد دیگر مسئله را نمیبینیم، درواقع داریم راه حلها و امکانات دیگر را نیز نادیده میگیریم.
مثلاً وقتی PCOS دارید و به میزان استرس خود توجهی ندارید. میدانستید که این استرسهایی که مدیریت آنها را به تعویق میاندازید باعث ایجاد استرس اکسیداتیو و التهاب در بدن شده و مانع تولید پروژسترون در تخمدان میشود؟
استرس راهی است که قطعاً باعث پروژسترون پایین میشود و اگر PCOS دارید، دائماً سطح پایینی از التهاب را نیز دارید که بهراحتی با رژیم غذایی و سبک زندگی نادرست بدتر میشود.
آیا میدانستید که استرس اکسیداتیو روی تخمدانهای شما در سطح سلولی تأثیر میگذارد و مانع توانایی آن در ساخت هورمونها میشود؟ همینطور روی سلولهای غدد آدرنال که درواقع قسمتی از هورمونهای شما در آنجا ساخته میشوند. وقتی استرس اکسیداتیو پابرجا است – و درمورد افراد دارای PCOS قطعا اینطور است – فرایندهای اساسی درون سلولی مانند تبدیل پیشسازها- مثل کلسترول – به هورمون با مانع مواجه میشوند.
یا ممکن است در تلاش برای بهبود مقاومت به انسولین یا کاهش وزن، سیگنالینگ بین مغز و تخمدان را بر هم زدهاید و درنهایت باعث کاهش تولید پروژسترون شدهاید.
درواقع نکته مهمی که میخواهم به آن توجه کنید این است که وقتی به فکر افزایش پروژسترون در افراد دارای PCOS هستیم، توجه به همه دلایل احتمالی کمبود پروژسترون، و نه فقط مسائل مربوط به تخمکگذاری، هوشمندانهتر است.
چطور بهصورت طبیعی به تعادل در پروژسترون برسیم؟
در ادامه توصیههایی آورده شده است که با انجام آنها بهطور طبیعی پروژسترون بیشتری در بدنتان خواهید داشت:
- بیاموزید که از هر طریقی که برای شما ممکن است و برای شما کار میکند، استرستان را مدیریت کنید. مدیتیشن یک عادت عالی روزانه برای ایجاد روحیهای است که کمتر واکنشپذیر است. و البته ممکن است بدانید که من عاشق پیادهروی و کار روی ذهنیت و نگرشم هستم. میتوانید در اینستاگرام من و از طریق هشتگ #mantrawalk من را در این برنامه همراهی کنید.
- خواب کافی داشته باشید.
- اطمینان حاصل کنید که از غذاهای فرآوریشده با روغنهای گیاهی و دانههای فرآوریشده اجتناب میکنید زیرا یکی از منابع التهاب در رژیم غذایی هستند.
- بدانید چه غذاهایی ممکن است برای بدن شما استرسزا و التهابآور هستند مانند قند، گلوتن، لبنیات و ….
- برای اصلاح وضعیت هورمونهایتان بهطور مناسب ورزش کنید.
- بهبود نقص فاز لوتئال و پروژسترون پایین مربوط به استرس با آداپتوژنهایی مانند گیلاس زمستانی ( ashwaganda) و ریشهطلایی ( rhodiola).
- من عاشق گیاه پنجانگشت برای پروژسترون پایین و PCOS هستم (اما برای همه مفید نخواهد بود).
الگوی قند خونتان را اصلاح کنید. آیا شما پیدا کردن UCT خود را شروع کردهاید؟ نوسان انسولین باعث ایجاد استرس در قند خون و از بین رفتن پروژسترون و تبدیل آن به تستوسترون می شود. تستوسترون بیشتر آخرین چیزی است که یک خانم با پروژسترون کم به آن نیاز دارد. نوسان انسولین باعث التهاب بیشتری نیز میشود.
پس فهمیدیم پروژسترون خیلی خوب است و کمبود آن چه مشکلاتی برای بدن ایجاد میکند، اما آیا مقدار زیاد آن هم خوب است؟
وقتی بیش از حد پروژسترون داشته باشیم احساس نفخ، گرگرفتگی و اضطراب یا افسردگی بیشتری پیدا میکنیم، در خوابیدن مشکل داریم و اشتهایمان نیز بیشتری میشود. این علائم میتوانند به دلیل پروژسترون خیلی زیاد (مثلا به دلیل استفاده موضعی از پروژسترون) یا از پروژسترون نسبتاً زیاد -نسبت به استروژن- در نیمه دوم سیکل قاعدگی (مرحله لوتئال) پدیدار شوند. دوباره به یاد داشته باشید که ما درمورد تعادل صحبت میکنیم.
موارد مختلفی میتوانند غلبه پروژسترون ایجاد کنند: استفاده از کرم موضعی پروژسترون، تحت استرس بودن، مشکلات مربوط به تیروئید، مصرف قرص ضد بارداری و استفاده از آییودی. غلبه پروژسترون میتواند در مراحل اولیه ایجاد نقص فاز لوتئال نیز اتفاق بیفتد.
و لازم به ذکر است که بسیاری از زنان مبتلا به PCOS از کرم پروژسترون یا از روشهای هورمونی جلوگیری از بارداری هورمونی استفاده میکنند، بنابراین اختلال در هورمون پروژسترون در این افراد بسیار دیده میشود.
مقالات مرتبط:
معمولاً وقتی عبارت اختلال هورمونی را میشنویم یاد هورمونهای زنانه یا مردانه میافتیم، درمورد آنها جست و جو میکنیم و سعی میکنیم این هورمونها را به تعادل برگردانیم. این خیلی هم خوب است. اما نکته مهم و قابل توجه این است که این هورمونها از دیگر هورمونهای بدن مستقل نیستند و یکی از غدد هورمونساز بدن که هورمونهایش تاثیر زیادی در هورمونهای زنانه و مردانه دارند غدد فوق کلیه هستند. در همین مقاله دیدیم که دکتر بروک – پزشکی که از طریق طب عملکردی به دنبال حل ریشهای بیماریهای زنان است و از همین طریق توانسته است تخمدان پلیکیستیک خود را درمان کند– چقدر بر روی کنترل استرس و تاثیر آن بر روی سیستم هورمونی زنان تاکید دارد. کنترل استرس در بدن به غدد فوق کلیه مربوط میشود. مقالات زیر یک دید کلی درباره هورمونهای غدد فوق کلیه و تاثیرات مهمی که در سلامتی ما دارند ارائه میدهند.
اختلال در عملکرد غدد فوق کلیه با چه علائمی همراه است؟
کورتیزول چیست و چطور بهصورت طبیعی آن را متعادل کنیم؟
استرس مزمن چه بلایی بر سر ما میآورد؟
چگونه استرس باعث اختلال خواب ما میشود؟
ترجمه و تالیف اختصاصی توسط داروباکس
منبع: betterbydrbrooke